Vương quốc gạch ngói ĐBSCL: Đâu rồi thời hoàng kim

Mang
Thít (tỉnh Vĩnh Long) là huyện vùng xa được bao bọc bởi 2 con sông lớn:
Cổ Chiên và Mang Thít. Hàng năm, theo dòng Cửu Long đổ về hạ lưu, những
hạt phù sa mịn đã vượt hàng ngàn cây số tập kết về đây hình thành những
mỏ đất sét quý. Bao năm qua, người dân nơi đây đã tận dụng đất sét để
tạo nên làng nghề (LN) gạch ngói lớn nhất vùng châu thổ Cửu Long.

Làng nghề ấy một thời sầm uất như một khu công nghiệp, thu hút
hàng vạn lao động từ khắp nơi đổ về; là ngành kinh tế mũi nhọn của địa
phương (hàng năm tạo ra nguồn thu chiếm gần 50% ngân sách của huyện).
Một thời nổi danh với tên gọi “vương quốc” gạch ngói ĐBSCL, vậy mà bây
giờ...
Một thời “vương quốc” gạch ngói
LN
gạch ngói Vĩnh Long hình thành hơn 150 năm qua. Theo những tài liệu còn
lưu lại, năm 1887, Vĩnh Long chỉ có một hai lò gạch ở thôn Tân Hoa,
tổng Bình An (nay là xã Tân Hòa, TP.Vĩnh Long) và thôn Thanh Mỹ Đông
(nay là phường 5, TP.Vĩnh Long) hoạt động thủ công, nhỏ lẻ. Từ đó đến
nay, người Vĩnh Long đã tận dụng đất sét để tạo ra một LN lớn nhất vùng
châu thổ Cửu Long với hơn 1.800 lò gạch, tập trung nhiều nhất ở huyện
Mang Thít; còn lại là huyện Long Hồ và Vũng Liêm. Giai đoạn hưng thịnh
nhất của nghề gạch ngói Vĩnh Long là những năm đầu thập niên 90 của thế
kỷ trước. Hồi ấy, chỉ tính riêng huyện Mang Thít, sản lượng gạch đã vượt
mức 300 triệu viên/năm, đáp ứng nhu cầu xây dựng cho cả vùng ĐBSCL,
hàng năm tạo ra nguồn thu chiếm gần 50% ngân sách địa phương, giải quyết
việc làm cho 15% dân số của huyện.
Đặc biệt, khi chính quyền
huyện Mang Thít ban hành các quy định cụ thể, các lò gạch nung được sắp
xếp dọc theo các tuyến sông Cổ Chiên, Kinh Thầy Cai, Hòa Tịnh và cối ép
gạch chỉ được khai thác ở những vùng đất gò không trồng lúa được hoặc
trồng lúa hiệu quả thấp. Ngành sản xuất gạch ngói khi ấy được điều hành
xoay quanh trục: Phát triển công nghiệp trên cơ sở cải tạo mặt bằng nông
nghiệp. Chính sự tham gia định hướng ấy đã tác động mạnh mẽ đến việc
đẩy nhanh tốc độ phát triển KT-XH của địa phương bền vững hơn...
“Vương quốc” điêu tàn!
Những
ngày này, đi dọc theo tỉnh lộ 902 không khó nhận thấy quang cảnh vắng
hoe đến lạ thường của LN gạch ngói huyện Mang Thít. Ông Trương Văn Tức -
chủ DNTN sản xuất gạch ngói Huy Hoàng (ấp Định Thới A, xã An Phước,
Mang Thít, Vĩnh Long) - gần 20 năm gắn bó với nghề làm gạch, giờ đây
rươm rướm nước mắt khi nhìn từng lò gạch bị bỏ hoang. Ông Tức phân trần:
“Lúc tui mới vào nghề, mỗi kg trấu giá chưa đến 100 đồng, giờ đã lên
đến 700 đồng; thậm chí có lúc lên đến 1.200 đồng/kg”. Theo tính toán của
ông Tức, mỗi viên gạch phải đốt 400gr trấu, mỗi lò với chu kỳ 1 tháng
rưỡi cho ra gần 200.000 viên gạch, vị chi ông phải bỏ ra trên 50 triệu
đồng tiền chất đốt. Đó là chưa kể tiền đất, tiền nhân công - thứ gì giá
cũng cao ngất ngưỡng. Thế nhưng, mỗi viên gạch làm ra - dù là loại tốt
nhất - cũng chỉ bán được với giá 600 đồng/viên; còn những loại gạch
khác, người ta chỉ hỏi mua với giá rẻ, thậm chí không bán được. Liên
tiếp 4 năm trở lại đây, ông Tức đã thua lỗ nửa tỉ đồng, hiện ông đang
tính đến chuyện bỏ nghề và rao bán đất để trả nợ. “Bỏ nghề mà mình gắn
bó mấy mươi năm, tui xót xa lắm, nhưng...” - ông Tức nghẹn ngào.
Rời
nhà ông Tức, chúng tôi đến cơ sở sản xuất gạch ngói Tấn Tạo (Bảy Hóa) -
ấp Định Thới A, xã An Phước, huyện Mang Thít. Cơ sở này một thời nhộn
nhịp với hàng trăm công nhân ra vào, giờ đây chỉ loe hoe vài bóng người.
Nói về tình hình hoạt động của “vương quốc” gạch ngói hiện nay, vợ
chồng ông Mai Công Hóa - chủ cơ sở bộc bạch: “Bây giờ giá cái gì cũng
tăng, nếu ai có vốn thì cầm chừng chờ thời, còn không thì phải bán tháo
bán đổ, chứ tiền đâu đóng lãi ngân hàng. Tôi may mắn là đợt này mấy lò
gạch tàu cho ra sản phẩm đẹp, có chất lượng cao nên không bị lỗ vốn,
nhưng phải bù lỗ qua 5 lò gạch ống của con trai tôi. Làm gạch bây giờ
không thua lỗ đã mừng, chứ làm gì có ăn cô chú ơi!”.
Hơn chục năm
về trước, ăn nên làm ra, nhiều cơ sở sản xuất gạch bắt đầu vay vốn ngân
hàng để mở rộng cơ sở. Được một hai năm, giá chất đốt biến động, lò
không hoạt động đúng thời gian giao hàng trễ hạn hợp đồng nên mất mối
dần. Doanh thu ngành gạch từ đó liên tục giảm do các cơ sở ở miền Đông
Nam Bộ chở gạch vào bán với giá cạnh tranh. Để có một sản phẩm hoàn
chỉnh, nhiều chủ lò không chỉ... nghẹt thở giải quyết khâu “đầu vào”, mà
còn rát ruột với bài toán “đầu ra”. Toàn huyện Mang Thít có 1.200 cơ sở
sản xuất gạch với 1.800 miệng lò thì nay đã có đến 70% nộp đơn xin
ngừng hoạt động.
Đi dọc theo các dãy lò, chúng tôi không còn nghe
tiếng máy ép gạch, tiếng công nhân nói chuyện rôm rả. Thay vào đó là
những miệng lò bỏ hoang, toát lên một màu vàng úa lẫn với màu rêu xanh
phủ kín bên ngoài. “Vương quốc” gạch ngói ĐBSCL một thời giờ đây như một
thành phố cổ với vẻ hoang sơ đến nhói lòng... Phần 2

Lối thoát nào cho “vương quốc” gạch ngói